Gmina Świedziebnia położona jest we wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, na terenie powiatu brodnickiego. Gmina zajmuje powierzchnię 103,83 km², co stanowi ok. 10% powierzchni powiatu oraz 0,58% powierzchni województwa. Gminę zamieszkuje – według stanu na dzień 31.12.2012r. – 5 260 mieszkańców, co daje gęstość zaludnienia na poziomie ok. 51 os./km².

Gminę Świedziebnia tworzy 16 wsi sołeckich, do których należą: Chlebowo, Dzierzno, Granaty, Grzęby, Janowo, Kłuśno, Księte, Mełno, Michałki, Rokitnica Nowa, Okalewko, Rokitnica Wieś, Zasady, Świedziebnia, Zasadki i Zduny. Pozostałe miejscowości to: Brodniczka, Zasady Nowe, Ostrów.

Od zachodu gmina Świedziebnia graniczy z gminą Osiek (powiat brodnicki), od południa z gminami: Rypin i Skrwilno (powiat rypiński), od wschodu – z gminą Lubowidz (powiat żuromiński), zaś od strony północnej i północno-wschodniej – z gminami: Brodnica, Górzno (powiat brodnicki).

Położenie gminy Świedziebnia przedstawia poniższa mapa.

Mapa 1 Położenie gminy Świedziebnia na tle województwa kujawsko-pomorskiego i powiatu brodnickiego

Źródło: http://www.zpp.pl.

• Geologia

Pod względem fizycznogeograficznym teren gminy Świedziebnia położony jest w obrębie Równiny Urszulewskiej (stanowiącej wschodnią część Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego) oraz w obrębie Pojezierza Dobrzyńskiego (mapa 2). 

Mapa 2 Mezoregiony i typy krajobrazu w gminie Świedziebnia na tle powiatu brodnickiego

Źródło: http://starostwo-brodnica.bip.net.pl.

Powierzchnia terenu gminy wykazuje niewielkie zróżnicowanie hipsometryczne. Najniżej położony obszar – na poziomie 116-125 m – rozciąga się od Ostrowa do miejscowości Księte. Wysokości bezwzględne rosną w kierunkach: południowym i południowo-zachodnim, osiągając maksymalne wysokości ponad 150 m n.p.m. w okolicach takich miejscowości, jak: Kłuśno, Michałki, Grzęby i Zasady. Na tym pagórkowatym terenie wysokości względne osiągają ok. 10 m. Najmniej urozmaicona powierzchnia występuje we wschodniej części gminy.

Ważnym elementem krajobrazowym gminy są liczne mokradła, powstałe w wyniku deniwelacji terenu. Morena falista rozciąga się szerokim pasem w części północnej gminy – w okolicach wsi Księte i Rokitnica, a także w jej zachodniej części – w pobliżu wsi Kłuśno, Michałki i Grzęby. Deniwelacje na tym terenie dochodzą do 15 m. Urozmaicenie terenu wprowadzają zaś liczne zagłębienia wytopiskowe i rynny glacjalne, zajęte najczęściej przez równiny torfowe. Największą rynną jest rynna glacjalna jeziora Księte oraz Księtówki, rozcinająca wysoczyznę morenową na głębokości 10-15 m. Spośród form wypukłych w rejonie wsi Księte i Ostrów można wyróżnić pas wzgórz morenowych – tzw. moren Górzyńskich, wznoszących się do 141 m n.p.m.

• Utwory powierzchniowe i gleby

Z warunkami geomorfologicznymi obszaru ściśle związana jest przepustowość utworów powierzchniowych. Wschodnią część gminy budują żwiry oraz gruboziarniste piaski. Utwory średnioprzepuszczalne, tj. piaski luźne, słabo gliniaste oraz gliniaste leśne znajdują się w środkowej części gminy. Natomiast w części północnej i zachodniej występują piaski gliniaste mocne, gliny piaszczyste i gliny zwałowe. Utwory o zmiennej przepuszczalności usytuowane są w obniżeniach terenowych zajętych przez równiny torfowe. Możliwości infiltracyjne torfów są okresowe. W okresie susz partie stropowe wykazują duże możliwości pochłaniania wód opadowych, w związku z czym stanowią one doskonałe, naturalne rejony retencji wodnej, dające bardzo często początek ciekom.

Mapa 3 Typy gleb w gminie Świedziebnia na tle powiatu brodnickiego

Źródło: http://starostwo-brodnica.bip.net.pl.

Gmina ma charakter typowo rolniczy, o czym najlepiej świadczy struktura jej gruntów. Niceo ponad 70% (7413,88 ha) jej powierzchni zajmują użytki rolne, lasy i grunty leśne – niecałe 18% (1859,52 ha), grunty zadrzewione i zakrzewione – 0,5% (52,06 ha), grunty pod wodami – ok. 1% (111,36 ha), zaś pozostałe tereny – w przybliżeniu 9% (937,07 ha).

Wykres 1 Struktura gruntów, w tym użytków rolnych w gminie Świedziebnia

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Świedziebnia.

Podział gruntów pod względem przydatności rolniczej na terenie gminy przedstawia poniższa tabela.

Tabela 1 Klasy bonitacyjne gruntów ornych i użytków zielonych na terenie gminy Świedziebnia [ha]

Źródło: dane Urzędu Gminy Świedziebnia

• Hydrologia

Głównym ciekiem, mającym znaczenie na terenie gminy Świedziebnia jest rzeka Pissa oraz jej dopływy: Księtówka, Brodnicka, Pisiak, Okalewa. Pissa stanowi lewobrzeżny dopływ Brynicy, do której uchodzi na wysokości 73,8 m n.p.m. w okolicach wsi Bartniczka. Pissa bierze swój początek z obszaru bifurkacyjnego znajdującego się na terenie torfowisk i mokradeł. Długość rzeki wynosi 17,5 km, szerokość koryta – od 2 do 8 m, głębokość – od 0,3 do 1 m, zaś powierzchnia zlewni – 150,5 km². Rzeka miejscami tworzy meandry i przepływa przez głęboko wcięte, czasem szerokie doliny. W odcinku ujściowym Pissa zasilana jest przez liczne wysięki znajdujące się w krawędziowej strefie wysoczyzny i uchodzi do Brynicy na obszarze podmokłych łąk, osiągając na tym odcinku przepływ ok. 0,8 m³/s, szerokość koryta – 2,5 m i głębokość na poziomie 1,0 m.

Ponadto, na terenie gminy znajdują się dwa jeziora:

• Jezioro Księte;
• Jezioro Mełno.

Jezioro Księte usytuowane jest w północno-wschodniej części gminy. Jest to jezioro pochodzenia polodowcowego, długości ok. 2 km i szerokości ok. 600 m. Średnia głębokość jeziora wynosi 1,5 m. Jest to jezioro linowo-szczupakowe. Jezioro otacza od strony południowej las, zaś od strony północnej – pola uprawne.

Mapa 4 Lokalizacja Jeziora Księte

Źródło: http://80.55.65.26/webmapa/wody/ksiete.html.

Tabela 2 Podstawowe dane Jeziora Księte

Źródło: http://80.55.65.26/webmapa/wody/ksiete.html.

Klimat

Gmina Świedziebnia położona jest w zachodniej części dzielnicy klimatycznej mazurskiej, co bezpośrednio wpływa na jej przejściowy klimat. Przejściowa cecha klimatu spowodowana jest ścieraniem się wilgotnych mas powietrza znad Atlantyku z bardzo suchymi znad kontynentu, czego konsekwencją jest duża zmienność pogody i znaczne zróżnicowanie pór roku w kolejnych latach.

Na terenie gminy najczęściej występują wiatry zachodnie, które wieją przez 44% przypadków w ciągu roku. Najrzadsze – południowe i północne cisze występują w 6,6% przypadków. Duża częstotliwość występowania wiatrów słabych i cisz świadczy o niekorzystnych warunkach rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń atmosferycznych.

HISTORIA

Najstarsza wzmianka o Świedziebni – osadzie położonej w dawnej Ziemi Dobrzyńskiej pochodzi z 1356 roku, kiedy to Król Kazimierz Wielki sprzedaje wsie: Świedziebnia, Janowo, Rokitnica i Księte rycerzowi Piotrowi „Brussina”.
Świedziebnia przechodzi różne koleje losu. W 1434 roku kupuje ją hrabia Stanisław Ogończyk. W 1789 roku stanowi własność Murzynowskich. Około 1830 roku przechodzi do Jackowskich, a następnie do ich córki księżnej Marcjanny Mirskiej. Kolejnymi właścicielami Świedziebni byli Cisowski i Lipski, a ostatnimi członkowie rodziny Gniazdowskich.
W 1793 roku po II rozbiorze Polski Świedziebnia dostaje się pod panowanie Prus i w 1807 roku po wkroczeniu Napoleona na ziemie polskie należy do nowopowstałego Księstwa Warszawskiego. Podczas powstania listopadowego w Świedziebni zostaje odczytany ostatni rozkaz do żołnierzy przekraczających granicę pruską. W latach 1815-1915 Świedziebnia należy do Królestwa Polskiego zależnego od Rosji. W czasie I wojny światowej dostaje się pod okupację niemiecką. W listopadzie 1918 roku odzyskuje niepodległość. W czasie II wojny światowej, podczas okupacji hitlerowskiej, zostaje włączona do Rzeszy. Wojska radzieckie wyzwalają Świedziebnię 21 stycznia 1945 roku.

ZABYTKI

Zdjęcie pochodzi z 1949 roku. Przedstawia pałac właścicieli Gniazdowskich w parku nad stawem. Długie lata po wojnie w pałacu funkcjonowała Szkoła Podstawowa, a następnie Ośrodek Zdrowia. Obecnie jest przeznaczony na cele mieszkalne.

Zdjęcie przedstawia Kościół Parafialny pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego. Świątynia została zbudowana w 1879 roku.

Zdjęcie przedstawia Kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny w miejscowości Księte. Świątynię wybudował w 1700 roku właściciel okolicznych dóbr Mikołaj Romocki.